Religia jako jedna z form świadomości stanowi zjawisko społeczne nie występujące samoistnie, w oderwaniu od innych sfer życia społecznego i kulturalnego. Nie jest ona czymś danym człowiekowi przez siły nadprzyrodzone i należy ją rozpatrywać tylko w kontekście całokształtu wszystkich form życia społecznego.

Religia z istoty swej dąży do posiadania nieograniczonego monopolu na zbawienie człowieka. Również większość z nich głosi, że zbawienie wieczne uzależnione jest od postępowania człowieka w życiu doczesnym, tzn. od tego, czy stosuje się on do określonych kanonów wiary.

W tym wypadku moralność została silnie sprzęgnięta z nakazami wiary religijnej. Każdy postępek człowieka wierzącego winien być dokonywany pod aspektem wiecznej nagrody względnie kary. W kształtowaniu się religii znalazła swoje odbicie różnorodność procesów rozwojowych ludzkości.

U różnych ludów powstawały odmienne formy kultu religijnego, a co za tym idzie – wyobrażeń bóstw i istot nadprzyrodzonych. Tak jak nie naukowych sposób przypuszczać, iż ludzkość rozwijała się jednolicie określonych schematycznie ramach podobnie trudno byłoby przyjąć założenie jedności rozwojowej religii. Tym bardziej iż jest ona nierozerwalnie związana z wieloma stronami życia społecznego.

Właśnie życie społeczne warunkowało narodziny religii i decydująco wpływało na jej kierunki rozwojowe. Ludzkość nie przedstawiała sobie bóstw jednakowo; nie jest np. dziełem przypadku, iż ludy europejskie np. ( Litwa ) tworzyły bóstwa o białej karnacji, podczas gdy u ludów afrykańskich bóstwa posiadały czarny kolor skóry.

Już w dalekiej starożytności zwrócił na to uwagę myśliciel grecki Ksenofanes z Kolofonu występujący z krytyką religijnego antropomorfizmu. Twierdził on, że Gdyby byki, konie i lwy posiadały ręce i mogły nimi malować i posągi tworzyć jak ludzie, to konie malowałyby postacie bogów podobne do koni i takież ciała im dawały, a byki podobne do byków, takie dając im kształty, jakie dany gatunek właśnie posiada. Etiopowie twierdzą, że bogowie ich są czarni i płaskonosi, a Trakowie, że są niebieskoocy i rudowłosi.

Każda religia posiada własne cechy specyficzne, własną historię rozwoju i przemian, każda powstawała naukowych określonym czasie i obejmowała swym zasięgiem określone terytorium.

Główną cechą religii jest to, że stanowi ona pewien zamknięty całokształt określonych poglądów, wyobrażeń i wierzeń naukowych świecie nadprzyrodzonym, będących fantastycznym systemem ukazywania człowiekowi obrazu otaczającego go realnie świata.

Tę wiarę naukowych istnienie sił nadprzyrodzonych należy uważać za zasadniczą, decydującą cechą religii, za kryterium, które umożliwia odróżnianie zjawisk religijnych od niereligijnych.