Historia naukowych badań nad pochodzeniem religii liczy niewiele ponad sto lat. Nic więc dziwnego, że dokładna rekonstrukcja procesu powstawania wierzeń religijnych,wskazanie najwcześniejszych form religii napotyka jeszcze dziś duże trudności, niemniej na podstawie obserwacji tych religii, które się do dziś zachowały i reprezentują według badaczy stadium najbardziej pierwotne, można snuć różne przypuszczenia. Mrok dziejów osłania przed nami początki wierzeń religijnych. Wprawdzie powoli, ale systematycznie rozprasza go jednak nauka. Największą wartość w badaniach nad pochodzeniem religii mają dane zgromadzone przez archeologów

W różnych częściach świata znaleziono w pieczarach barwne malowidła, czaszki zwierząt i ludzi oraz różne przedmioty wykonane przez człowieka pierwotnego. Wiele czasu musiało upłynąć, zanim w umysłowości pierwotnego człowieka zrodziły się pierwiastki myślenia fideistycznego, prowadzące w konsekwencji do powstania określonych systemów wierzeń religijnych.

Zarówno w okresie hordy ludzkiej, jak i w początkach wspólnoty pierwotnej przez długie setki tysięcy lat ludzie nie wyznawali żadnego kultu religijnego1. Poziom ich wiedzy był w owych czasach zbyt ograniczony, a wyobrażenia o świecie nie wykraczały poza wąski zakres doświadczenia uzyskiwanego w bezpośredniej styczności z przyrodą i z innymi ludźmi w toku procesu produkcji społecznej. Nabyty w ten sposób zasób wiedzy dotyczyć mógł głównie praktycznych zagadnień bytu, jak zaspokajanie potrzeb fizjologicznych czy walka o utrzymanie gatunku. Pozwala to snuć przypuszczenia, że najpierwotniejsze wyobrażenia religijne związane były z kultem płodności i zwierzęcia łownego. Z drugiej jednak strony ograniczoność horyzontów poznawczych oraz zakresu produkcyjnego doświadczenia społecznego powodować musiały narastanie w umysłowości człowieka przekonania o niemożliwości poznania przez niego tajników przyrody. Podobnie niezdolność właściwego pojmowania biologicznych procesów życia i śmierci przyczyniła się do narodzin poglądu o dualistycznej strukturze istoty ludzkiej. Religia zrodziła się w okresie pierwotnej wspólnoty rodowej, m.in. jako odzwierciedlenie niewiedzy, niemocy, bezsiły i beznadziejności ludzi wobec żywiołowych sił przyrody. Ciężki byt materialny, niski poziom sił wytwórczych, prymityw społecznych stosunków produkcyjnych – wszystko to kierowało myśli człowieka w sferę iluzji i fantazji. Tam szukał on pomocy w rozwiązaniu nurtujących go problemów. Już wierne odbicie przyrody to rzecz ogromnie trudna, produkt długich dziejów doświadczenia. Siły przyrody dla człowieka pierwotnego są czymś obcym, tajemniczym, mającym nad nim przewagę. Na pewnym określonym stopniu rozwoju, prze który przejść muszą wszystkie narody cywilizowane, człowiek przyswaja sobie te siły poprzez personifikacje. Ta właśnie dążność do personifikacji stworzyła wszędzie bogów Badanie wierzeń religijnych ludów, które żyją nadal w ustroju plemienno-rodowym, ma duże znaczenie dla studiów nad genezą religii, chociaż religia tych ludów nie jest wprawdzie identyczna, ale na pewno najbliższa wierzeniom, które narodziły się w społeczeństwach prehistorycznych Najstarsze ślady wierzeń religijnych pochodzą z paleolitu i związane były z ceremoniałami pogrzebowymi, wiarą w życie pozagrobowe, kultem płodności i wiarą w istnienie duszy i duchów. Jeszcze 8000 lat temu był to jedyny znany system religijny na świecie, trwający dopóki człowiek praktykował gospodarkę zbieracko-łowiecką, prowadził wędrowny tryb życia i wszystkie swoje t Kiedy na pewnych terenach udomowiono pierwsze zwierzęta i rozpoczęto gospodarkę pastersko-łowiecką i prawie jednocześnie na innych rozpoczęto kultywację pierwszych roślin, wierzenia te uległy powolnej przemianie, związanej z nowym trybem życia i innym sposobem postrzegania rzeczywistości. Proces ten trwał aż do około 3300 p.n.e. i zakończył się wraz z powstaniem pierwszych wielkich cywilizacji w dolinach Tygrysu, Eufratu, Iraku Nilu i Indusu. Za datę przełomową uznaje się moment wynalezienia pisma. Wtedy kończy się prehistoria, rozpoczyna historia i zanikają religie prehistoryczne wypierane przez nowsze zespoły wierzeń. Niektóre społeczności, żyjące w odizolowaniu, nie osiągnęły nigdy tego szczebla rozwoju cywilizacyjnego, pozostały na etapie przedpiśmiennym. Wierzenia właśnie tych społeczności, praktykowane współcześnie, nazywamy także religiami pierwotnymi. Na oznaczenie ich używa się również terminów: religie plemienne – odnoszącego się do religii jednego konkretnego ludu lub plemienia, religie rodzime, na przykład: Japonii Afryki, Australii, Oceanii czy Ameryki Północnej, odnoszącego się do jakiegoś kontynentu lub większego terytorium i religie naturalne.