Termin pierwotne oznacza: wcześniejsze, pierwsze; pierwotne nie znaczy wcale prymitywne, wsteczne czy pozbawione sensu, posiadają one dokładnie tyle samo sensu i te same charakterystyki co wszystkie inne znane religie, odmienny jest tylko sposób wyrażania pobożności. W języku angielskim na określenie tych samych religii stosowane są następujące nazwy:

– ethnic religions

– native religions

– tribal religions

– indigenous religions

– traditional religions

– animism

– primal religions

– primal-indigenous religions

– primitive religions

Ogółem dziś religie pierwotne wyznaje 245 milionów ludzi, co stawia je na 7 miejscu pod względem liczebności na świecie i odpowiada 3,8% całej populacji. Dla ułatwienia można je podzielić na religie plemienne (wszystkie religie pierwotne nie pochodzące z Afryki), które mają dziś około 150 milionów wyznawców i na rodzime religie Afryki wraz z diasporą (emigracją przymusową ludności afrykańskiego pochodzenia, w czasach kolonialnych) – około 95 milionów.tradycje przekazywał ustnie. Religiami pierwotnymi nazywamy najstarsze wierzenia religijne, rekonstruowane na podstawie świadectw archeologicznych.

Co prawda, z braku wystarczającej dokumentacji nie wiemy jak naprawdę one wyglądały, jak się kształtowały, ani jaka jest ich geneza, niemniej na podstawie obserwacji tych religii, które się do dziś zachowały i reprezentują według badaczy stadium najbardziej pierwotne, można snuć różne przypuszczenia. Wszystkie religie pierwotne (te wymarłe i te praktykowane dziś) stanowią tak skomplikowane systemy wierzeń i praktyk religijnych, że nie sposób opisać je jako coś jednolitego. W sposób niedokładny można jednak podzielić je na 3 podstawowe grupy:

Religie prehistoryczne:

-Kult płodności

-Religie megalityczne

-Religie Anatolii

-Religie Indoeuropejczyków

Religie rodzime Afryki:

-Joruba

-Dogon

Religie plemienne

-Religie rodzime Australii i Oceanii:

Kult cargo

Huna

-Religie rodzime Azji

Bon

Religie Mongołów

-Religie ludów Syberii

Sinkio

-Religie rodzime Europy

Religie Lapończyków

W połowie XIX i u progu wieku XX powstały liczne teorie pochodzenia religii. Do najbardziej znanych należy niewątpliwie teoria E.B. Tylora. Sądził, że najstarszą formą wierzeń religijnych jest animizm. Animizm wyrasta – według Tylora – naiwnych prób objaśnienia zagadek życia i śmierci, snu i halucynacji. Jest to wiara w istnienie świata duchowego, świata bytów potężniejszych od ludzi. Za zwykłymi rzeczami kryją się potężne moce, często postrzegane jako energia przenikająca całą rzeczywistość, lecz skoncentrowana zwłaszcza we wszystkim co niezwykłe, czasami też w szczególnych umiejętnościach ludzkich. W opracowaniach niektórych współczesnych anglojęzycznych badaczy religii, często spotyka się określenie „animizm” jako synonim religii pierwotnych. Słowo to wywodzi się z łaciny, od anima, co znaczy oddech, tchnienie, powiew, pierwiastek życia, dusza i duch. Świat animistów jest przepełniony duchami, wszystko co żyje posiada także duszę: ludzie, zwierzęta, rośliny, a czasami nawet przedmioty martwe i zjawiska. Znamy z antycznych religii kult drzew i świętych gajów. W Dodonie była wyrocznia Zeusa, gdzie wróżono z poszumu liści świętego dębu. Te wierzenia wywodzą się właśnie z animizmu. Drzewa są święte, bo są siedzibą duchów, to samo może dotyczyć: jezior, rzek (do dziś Ganges jest czczony w Indiach jako świętość), źródeł lub gór (na Synaju Jahwe zawarł przymierze z Abrahamem), wulkany także były uważane za siedziby duchów, a na terenach sejsmicznych wierzono, że ziemia kryje w sobie tajemne moce, które czasami dają o sobie znać. Deszcz i słońce również mogą posiadać dusze. W jednym z afrykańskich plemion czarownik wstaje codziennie przed wschodem słońca i wzywa je do przyjścia. Słońce jak do tej pory jeszcze go nie zawiodło. Czarownik jest przekonany, że gdyby tego nie robił, słońce by nie przyszło. Związki pomiędzy człowiekiem pierwotnym i naturą, poczucie bezbronności wobec jej potęgi, potrzeby, doświadczenia, wyobrażenia, doznania i odczucia, zmieniały się z czasem w wierzenia, zwyczaje, zasady etyczne, obrzędy, opowieści i mity. Mity, przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie, są swojego rodzaju kodyfikacją wierzeń. Dotyczą one głównie stworzenia świata, a więc kosmogonii i opanowania umiejętności decydujących o przetrwaniu rodzaju ludzkiego – łowiectwa, rybołówstwa, uprawy ziemi, rozniecania ognia, ceramiki i budownictwa. Nie są one baśniami, lecz opowieściami zawierającymi elementy teologii i filozofii. Można w nich dostrzec głębokie zrozumienie natury ludzkiej i podstawowych problemów człowieka. Zbliżona do teorii animistycznej, chociaż chociaż inny sposób uzasadniona, jest teoria angielskiego socjologa H.Spencera. Według niego podłożem wszelkiej religii jest kult przodków inaczej zwany manizmem. Słowo manes, zapożyczone z mitologii rzymskiej, znaczy zmarli przodkowie. Nie umierają oni całkowicie, ich dusze, obdarzone mocą, pozostają przy życiu i wywierają dobroczynny lub szkodliwy wpływ na losy potomnych, więc należy oddawać im cześć religijną, modląc się i składając ofiary. Kult przodków przejawiał się w 2 formach: kultu przodków rodzinnych oraz kultu przodków rodowych, klanowych, plemiennych, założycieli miast i państw, którzy nierzadko bywali podnoszeni do rangi bóstw. Wiara ta była szeroko rozpowszechniona w społeczeństwach prehistorycznych i starożytnych (Chiny, Japonia, Indonezja, Melanezja, Afryka). Jednym z najczęściej występujących elementów w religiach pierwotnych jest tabu – słowo pochodzące z języków polinezyjskich (od tapu) i oznaczające zakaz: kontaktowania się z niektórymi osobami, zwierzętami lub przedmiotami, przebywania w pewnych miejscach, uczestniczenia w pewnych obrzędach, lub też wypowiadania pewnych słów. Przekonanie o wartości i celowości takich zachowań wynika z wiary, że są one święte lub nieczyste w sensie rytualnym. Wskutek złamania tabu następuje stan skażenia, związany z odpowiednimi sankcjami, głównie ze strony sił nadprzyrodzonych. Instytucja tabu została odkryta przez Jamesa Cooka w 1771 wśród tubylców wyspy Tonga i była rozpowszechniona wśród wysp Polinezji, Melanezji i w Australii.